۱. چهره‌ی انسانی قانون در برابر بی‌رحمی آن
ویکتور هوگو تضاد میان «عدالت قانونی» و «عدالت انسانی» را از طریق دو شخصیت کلیدی یعنی ژان والژان و ژاور به تصویر می‌کشد. ژاور نماینده نظم خشک و بی‌انعطاف قانون است، در حالی که والژان قانون‌شکن سابقی است که به انسانی نیک‌سرشت تبدیل شده. این تقابل، پرسشی عمیق درباره مفهوم واقعی عدالت مطرح می‌کند. آیا قانون همیشه درست است، یا گاهی اخلاق فراتر از آن می‌ایستد؟

۲. ژان والژان؛ باززایی روح انسان
والژان پس از آزادی از زندان، با مهربانی اسقف می‌فهمد که می‌توان زندگی را از نو آغاز کرد. این لحظه نقطه‌ی عطفی در داستان است که پایه‌ی همه‌ی تحولات آینده را می‌سازد. او با تغییر نام و هویت، به انسانی مفید برای جامعه تبدیل می‌شود. داستان او نمونه‌ای از رستگاری واقعی و پیروزی انسان بر گذشته‌ی تاریک خود است.

۳. کوزت؛ دخترکی میان تاریکی و امید
کوزت به‌عنوان دختر رنج‌کشیده‌ی فانتین، سال‌های اولیه زندگی‌اش را در ظلم تناردیه‌ها سپری می‌کند. نجات او توسط ژان والژان، آغاز مسیری تازه است که از ظلم به سمت آرامش و عشق می‌رسد. او سمبل امید در دل تاریکی و آینده‌ای روشن در دل گذشته‌ای تلخ است. حضور کوزت، انگیزه‌ای برای تداوم نیکی در دل والژان می‌شود.

۴. فانتین؛ زن قربانی جامعه‌ی بی‌رحم
سرگذشت فانتین، مادر کوزت، روایتی تلخ از سقوط اجتماعی یک زن تنهاست. او که در پی تأمین آینده‌ی دخترش است، گرفتار فقر، بی‌عدالتی و تحقیر می‌شود. او مجبور می‌شود بدنش را بفروشد تا هزینه‌ی زندگی را دربیاورد. مرگش در شرایطی دردناک، نماد قساوت جامعه نسبت به زنان فقیر و بی‌پناه است.

۵. ژاور؛ عدالت‌گرایی تا مرز خودویرانگری
ژاور تمام عمرش را وقف اجرای قانون می‌کند و برای او خیر و شر مطلق هستند. اما مواجهه‌اش با والژانی که برخلاف قانون، انسانیت را برگزیده، او را دچار بحران درونی می‌کند. او در نهایت نمی‌تواند این تضاد را تاب بیاورد و خود را نابود می‌کند. این سرنوشت نشان‌دهنده بن‌بست عدالت بی‌انعطاف و بی‌رحم است.

۶. شورش دانشجویان؛ پژواک انقلاب‌های خاموش
در بخش‌هایی از داستان، انقلاب‌خواهی جوانان پاریسی به تصویر کشیده می‌شود، با تمرکز بر شخصیت‌هایی چون ماریوس. این شورش‌ها نشان‌دهنده‌ی صدای مردم فقیر و ستمدیده‌اند که خواستار تغییرات بنیادین در ساختار جامعه هستند. اما شکست شورش، به واقع‌گرایی تلخ اثر دامن می‌زند: آرمان‌خواهی در برابر واقعیت سرد تاریخ.

۷. تناردیه‌ها؛ چهره‌ی فرصت‌طلبی و رذالت
خانواده‌ی تناردیه، برخلاف اغلب شخصیت‌ها که گرفتارند، آگاهانه فاسد و طماع هستند. آن‌ها حتی در سخت‌ترین شرایط نیز به‌دنبال سودجویی‌اند. در برابر شخصیت‌های فداکار و نیک‌سرشت، تناردیه‌ها چهره‌ای از انسان‌هایی هستند که از بدبختی دیگران بهره‌کشی می‌کنند. آن‌ها نماد پلیدی‌های آگاهانه در ساختار جامعه‌اند.

۸. پایان‌بندی؛ آرامش پس از طوفان
پایان رمان، با مرگ آرام ژان والژان در کنار کوزت و ماریوس، به شکلی حزن‌انگیز اما امیدوارکننده رقم می‌خورد. او با وجدانی آسوده می‌میرد، چراکه زندگی‌اش را وقف نیکی کرده است. در نهایت، پیام هوگو این است که انسان می‌تواند از پایین‌ترین نقطه، به تعالی برسد؛ اگر عشق، فداکاری و بخشش را برگزیند.